Crystal Nelson
Rydyn ni'n caru siocled. Ond gall rhywun golli archwaeth rhywun o ystyried tynged llawer o ffermwyr coco. Nid yw siocled wedi'i wneud o goco masnach deg yn gwneud tolc yn ein waledi, ond mae'n helpu ffermwyr bach yn Affrica, Canolbarth a De America i gael bywyd gwell.
Mae'r camddefnydd ar blanhigfeydd coco, yn enwedig yng Ngorllewin Affrica, wedi bod yn hysbys ers o leiaf ugain mlynedd. Yn ôl yn 2000, fe wnaeth adroddiad teledu gan y BBC syfrdanu'r byd. Datgelodd y newyddiadurwyr fasnachu plant o Burkina Faso, Mali a Togo. Roedd masnachwyr pobl wedi gwerthu'r merched a'r bechgyn fel caethweision i dyfu coco yn Ivory Coast. Yn ôl Sefydliad Bwyd ac Amaeth y Cenhedloedd Unedig, daeth 71 y cant o'r holl ffa coco yn 2018 o Affrica - a dim ond 16 y cant o Dde America.
Dilynwyd y lluniau gan adroddiadau yn y wasg a chafwyd sylwadau gan sefydliadau anllywodraethol. Galwodd Cymdeithas Coco Ewrop, cymdeithas masnachwyr coco mawr Ewrop, yr honiadau yn ffug ac yn orliwiedig. Dywedodd y diwydiant yr hyn y mae'r diwydiant yn ei ddweud yn aml mewn achosion o'r fath: nid yw'r adroddiadau'n gynrychioliadol o bob maes tyfu. Fel pe bai hynny'n newid unrhyw beth.
Yna ymatebodd gwleidyddion. Yn yr Unol Daleithiau, mae deddfwriaeth wedi'i chynnig i frwydro yn erbyn caethwasiaeth plant a llafur plant sarhaus ym maes ffermio coco. Byddai wedi bod yn gleddyf llym yn y frwydr yn erbyn caethweision plant. Byddai. Gwyrdroiodd lobïo helaeth gan y diwydiant coco a siocled y drafft.
Siocled masnach deg – heb lafur plant
Yr hyn a oedd ar ôl oedd cytundeb meddal, gwirfoddol a heb fod yn gyfreithiol rwymol o'r enw Protocol Harkin-Engel. Fe'i llofnodwyd yn 2001 gan gynhyrchwyr siocled yr Unol Daleithiau a chynrychiolwyr Sefydliad Coco'r Byd - sylfaen a gefnogir gan gwmnïau mwyaf y diwydiant. Addawodd y llofnodwyr roi diwedd ar y mathau gwaethaf o lafur plant - megis caethwasiaeth, llafur gorfodol a gwaith sy'n niweidiol i iechyd, diogelwch neu foesau - yn y diwydiant coco.
Digwyddodd: prin dim. Dechreuodd yr amser o oedi. Hyd heddiw, mae plant yn gweithio yn y diwydiant siocled. Maent wedi dod yn symbol o fasnach annheg y diwydiant coco. Yn 2010, dangosodd rhaglen ddogfen Denmarc “The Dark Side Of Chocolate” fod Protocol Harkin-Engel bron yn aneffeithiol.
Canfu astudiaeth yn 2015 gan Brifysgol Tulane fod nifer y plant sy'n gweithio mewn planhigfeydd coco wedi codi'n sydyn. Ym mhrif ardaloedd cynyddol Ghana ac Ivory Coast, mae tua 2.26 miliwn o blant rhwng 5 ac 17 oed yn gweithio ym maes cynhyrchu coco - dan amodau peryglus yn bennaf.
Ac yn aml ddim o gwbl i gefnogi eu teuluoedd: mae sefydliadau hawliau dynol wedi bod yn tynnu sylw ers blynyddoedd bod llawer o blant sy'n gweithio ym maes cynhyrchu coco yn debygol iawn o fod yn ddioddefwyr masnachu mewn pobl a chaethwasiaeth.
Coco teg: Taliad teg yn lle llafur plant
Ond mae'r realiti yn gymhleth. Mewn gwirionedd, ni fyddai lleihau llafur plant ar blanhigfeydd coco yn helpu i ddatrys problem siocledi a fasnachir yn annheg. I'r gwrthwyneb: gallai hyd yn oed waethygu tlodi tyddynwyr.
Dangoswyd hyn yn astudiaeth 2009 “The Dark Side of Chocolate” gan Sefydliad Ymchwil Südwind. Mae eu hawdur, Friedel Hütz-Adams, yn esbonio'r rheswm: Ar ôl i sawl cwmni bwyd rybuddio eu cyflenwyr i beidio â defnyddio llafur plant yn ystod y cynhaeaf, roedd cynnyrch y ffermwyr wedi dirywio. Roedd cwmnïau fel Mars, Nestlé a Ferrero wedi mynnu bod llafur plant yn cael ei osgoi ar ôl dod o dan bwysau oherwydd adroddiadau bod gweithwyr dan oed yn cael eu cyflogi ar y planhigfeydd.
Mae’r ateb yn gorwedd nid yn unig yn y gwaharddiad ar lafur plant, ond mewn taliadau tecach i ffermwyr bach, mae’r economegydd yn parhau: “Nid ydynt yn gadael i’w plant weithio am hwyl, ond oherwydd eu bod yn dibynnu arno.” Mae amodau masnachu teg yn angenrheidiol. Dim ond os bydd eu hincwm yn cynyddu y gall sefyllfa ffermwyr coco a'u teuluoedd wella.
Rhaid i dyfu coco fod yn werth chweil eto
Ni all y corfforaethau mawr sy'n prosesu coco bellach osgoi ymrwymiad sy'n gwella sefyllfa incwm y ffermwyr coco bach. Oherwydd bod arolygon yn Ghana, yn ôl a dim ond 20 y cant o ffermwyr coco eisiau i'w plant weithio yn y proffesiwn hwn. Byddai'n well gan lawer newid eu tyfu - er enghraifft i rwber.
Ac mae'r prif allforiwr, yr Ivory Coast, hefyd dan fygythiad o drafferth. Mewn llawer o ranbarthau yno, nid yw'r mater hawliau tir wedi'i egluro. Mewn sawl man, mae arweinwyr lleol, a elwir yn benaethiaid, wedi caniatáu i fewnfudwyr glirio a ffermio tir cyn belled â'u bod yn tyfu coco. Os oes diwygio hawliau tir a bod ffermwyr yn gallu penderfynu drostynt eu hunain beth maen nhw'n ei dyfu, gallai fod awyren coco ar raddfa fawr yma hefyd.
Mae siocled teg yn helpu yn erbyn tlodi
Oherwydd bod tyfu coco prin yn werth chweil i lawer o ffermwyr. Mae pris coco wedi bod ymhell o'i uchaf erioed ers degawdau. Ym 1980, derbyniodd ffermwyr coco bron i 5,000 o ddoleri yr Unol Daleithiau fesul tunnell o goco, wedi'i addasu ar gyfer chwyddiant, yn 2000 dim ond 1,200 o ddoleri'r UD ydoedd. Yn y cyfamser - yn haf 2020 - mae pris coco wedi codi eto i tua 2,100 o ddoleri'r UD, ond nid yw hynny'n swm digonol o hyd. Ar y llaw arall, telir coco masnach deg yn well: o 1 Hydref, 2019, cododd isafswm pris Masnach Deg i 2,400 o ddoleri'r UD y dunnell.
Yn gyffredinol, mae prisiau wedi amrywio'n fawr ers blynyddoedd. Y rheswm yw nid yn unig cynnyrch gwahanol i'r cynaeafau coco, ond hefyd y sefyllfa wleidyddol - weithiau'n gyfnewidiol - yn y gwledydd gwreiddiol. Yn ogystal, mae canlyniadau dyfalu ariannol ac amrywiadau yn y gyfradd gyfnewid y ddoler, sy'n gwneud y pris yn anodd ei gyfrifo.
Mae pris isel coco yn dlawd i lawer o ffermwyr: ledled y byd, mae coco yn cael ei dyfu ar oddeutu pedair miliwn a hanner o ffermydd, ac mae miliynau lawer o bobl yn gwneud bywoliaeth o'i dyfu a'i werthu. Fodd bynnag, yn waeth nag yn gywir, a hynny, er yn 2019 cynhyrchwyd mwy o goco gyda thua 4.8 miliwn o dunelli nag erioed o'r blaen. Os gall y ffermwyr fyw hyd yn oed yn llai nag o'r blaen ac felly newid y cynnyrch amaethyddol, mae gan y diwydiant coco a siocled, sy'n werth biliynau, broblem.
Mae siocled masnach deg yn gwneud cynnydd
Mae'r sefydliadau masnach deg wedi cyfrifo pa mor uchel y byddai'n rhaid i bris coco fod er mwyn sicrhau incwm teilwng i'r ffermwyr. Dyma’r isafbris y mae ffermwyr yn ei dderbyn yn y system Masnach Deg. Fel hyn gallwch chi gynllunio'ch incwm gyda sicrwydd. Os bydd pris marchnad y byd yn codi uwchlaw'r dull hwn, mae'r pris a delir mewn masnach deg hefyd yn codi.
Yn yr Almaen, fodd bynnag, mae cyfran y llew o gynhyrchion siocled yn dal i gael eu cynhyrchu'n gonfensiynol. Mae siocled a wneir o goco masnach deg yn parhau i fod yn gynnyrch ymylol, ond mae wedi cymryd camau breision, yn enwedig yn y blynyddoedd diwethaf. Cynyddodd gwerthiant coco Masnach Deg yn yr Almaen fwy na deg gwaith rhwng 2014 a 2019, o 7,500 tunnell i tua 79,000 o dunelli. Y prif reswm: lansiodd Masnach Deg Rhyngwladol ei rhaglen coco yn 2014, sy'n cynnwys miloedd lawer o ffermwyr. Yn wahanol i'r sêl Masnach Deg glasurol, nid yw'r ffocws ar ardystio'r cynnyrch terfynol, ond ar y deunydd crai coco ei hun.
Coco teg yn yr Almaen
Mae'r cynnydd cyflym mewn coco teg yn dangos bod y pwnc wedi cyrraedd defnyddwyr a gweithgynhyrchwyr lleol. Yn ôl Transfair, mae cyfran y coco masnach deg bellach tua wyth y cant. Mater o chwaeth yw p'un a ydych chi'n ystyried hynny'n rhyfeddol o uchel neu'n druenus o isel.
Yr hyn y mae'r Almaenwyr yn bendant yn dal i gael blas arno yw siocled. Rydym yn trin ein hunain i'r hyn sy'n cyfateb i 95 bar (yn ôl Ffederasiwn Diwydiannau'r Almaen) y pen a'r flwyddyn. Efallai y byddwn hefyd yn meddwl am y ffermwyr coco gyda'n pryniant arall nesaf ac yn eu trin am bris teg. Nid yw'n gymhleth: mae siocled masnach deg bellach i'w gael ym mhob cwmni disgownt.
